دخانيات، نخستين عامل مرگ و مير قابل پيشگيري در جهان
به پيشنهاد سازمان بهداشت جهاني و براي اهميت دادن به پديده زيانبار دخانيات، همه ساله روز 10 خرداد برابر با 31 ماه مي به عنوان روز جهاني بدون دخانيات مراسم ويژه‌اي در سراسر دنيا برگزار مي‌شود تا جامعه از مضرات بهداشتي، اجتماعي و اقتصادي مصرف دخانيات آگاه شده و همچنين اخبار و فعاليت‌هاي انجام شده براي كنترل دخانيات به اطلاع مردم رسانده شود.
براساس گزارش‌هاي اعلام شده از سوي سازمان بهداشت جهاني، در حال حاضر بيش از يك ميليارد و يكصد نفر در دنيا سيگاري و از اين تعداد حدود 800 ميليون نفر ساكن كشورهاي توسعه يافته هستند. مقايسه اين آمار با ارقام مشابه در سال‌هاي گذشته نشان مي‌دهد اپيدمي مصرف سيگار در دنيا در حال جابه‌جايي به سمت كشورهاي در حال توسعه است. بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد تا سال 2030، دخانيات به عنوان بزرگ‌ترين عامل مرگ و مير در جهان موجب كشته شدن 10 ميليون نفر در هر سال خواهد شد.
نخستين‌بار بوميان قاره امريكا در دوران باستان به خواص گياه تنباكو پي بردند. كريستف كلمب و همراهانش در سال 1492 ميلادي به جزيره‌اي بين آمريكاي شمالي و جنوبي رسيدند. آنها متوجه شدند كه افراد بومي اين منطقه گياهي عجيب را روي آتش ريخته و دود آن را به داخل ريه‌هاي خود فرو مي‌برند. كريستف كلمب به تصور اين كه اين گياه، ماده‌اي جادويي دارد، هنگام بازگشت مقداري از برگ‌ها و دانه‌هاي آن گياه را با خود به اسپانيا برد و به اين ترتيب توتون به اروپا راه يافت. مردم اروپا اين گياه را توباكو ناميدند كه در ايران به تنباكو معروف است. واژه سيگار از زبان اسپانيايي و نام توتون از زبان بومي گرفته شده است. توتون كه در سال 1605 ميلادي در عثماني، مصر و هند شناخته شده بود، توسط پرتغالي‌ها وارد ايران شد. اگر چه بعضي بر اين باورند كه توتون نخستين‌بار در سال 1590 ميلادي وارد ايران شده است، اما بررسي اسناد تاريخي نشان مي‌دهد مصرف دخانيات در زمان شاه‌عباس در ايران رواج پيدا كرد و امروزه نگرش خرافي نسبت به موثر بودن دخانيات در درمان بيماري‌ها، سبب شيوع آن در ميان جوامع انساني شده است.
بررسي مقايسه‌اي انواع دخانيات
هر يك از مواد دخاني مانند سيگار، پيپ و قليان به نوعي سلامت انسان را به خطر مي‌اندازند و نمي‌توان گفت يكي از آنها از ديگري بهتر يا بدتر است. سيگار يكي از مواد دخاني است كه براحتي تهيه و مصرف مي‌شود و به همين دليل ميزان شيوع آن در جوامع در مقايسه با پيپ و قليان بيشتر است.
در اين ميان علي‌رغم اين‌كه قليان كمتر مصرف مي‌شود، اما حجم دودي كه از آن وارد بدن مي‌شود 10 تا 20 برابر دود ناشي از مصرف سيگار است. يك نخ سيگار معمولا 500 سي سي تا يك ليتر دود توليد مي‌كند، اما يك‌بار استفاده از قليان 10 تا 20 ليتر دود توليد خواهد كرد. اگر چه مدت زمان استعمال سيگار حدود 10 دقيقه است، اما هر بار مصرف قليان حدود يك ساعت طول مي‌كشد. البته با توجه به بررسي‌هاي انجام شده در زمينه بيماري‌هاي مرتبط با مصرف دخانيات مي‌توان گفت احتمال ابتلا به سرطان دهان، زبان و حنجره در نتيجه مصرف پيپ به مراتب بيشتر از مصرف مواد دخاني ديگر خواهد بود.
بررسي‌هاي علمي جديد، حاكي از آن است كه يك بار قليان كشيدن به اندازه 15 تا 52 سيگار، منواكسيد كربن به اندازه 72 تا 102 سيگار، قطران وارد بدن مي‌كند. توتون‌هاي استفاده شده در قليان علاوه بر مضراتي مشابه سيگار، به دليل مواد افزودني ديگري كه به عنوان طعم‌دهنده يا ماده معطر به آن اضافه مي‌شود، سبب بروز حساسيت‌هاي تنفسي و پوستي در فرد شده كه مي‌تواند زمينه مناسبي را براي ظاهر شدن آسم نهفته به وجود آورد. استفاده از توتون و تنباكو در پيپ و قليان در مراحل اوليه از نظر باليني علائمي ايجاد نمي‌كند، اين در حالي است كه سموم داخل توتون و تنباكو بتدريج تجمع پيدا كرده و افزايش سطح آن در بدن سبب ايجاد اختلال در تنفس مي‌شود. درنتيجه فرد دچار انسدادهاي مزمن ريوي شده و نياز به اقدامات درماني بيشتري پيدا مي‌كند.
دود سيگار
سيگار شامل تركيباتي همچون توتون، كاغذ، اسانس و مواد نگهدارنده است. ضمن آن‌كه درجه حرارت آتش سيگار حدود 900 درجه سانتي‌گراد است. در اين درجه حرارت عمل شكست حرارتي انجام شده و در نتيجه تركيبات مختلف، تغيير ساختمان مي‌دهند. حرارت سيگار در داخل دهان به حدود 30 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد.
دود سيگار داراي دو جريان اصلي و كناري است. جريان اصلي هنگام پك زدن وارد دهان و ريه مي‌شود و جريان كناري در فاصله پك زدن‌ها از انتهاي سيگار و هنگام بازدم وارد محيط و سپس ريه مي‌شود كه اين دود از 4 هزار ماده مختلف با آثار آنتي‌ژني، جهش‌زايي، سرطان‌زايي، دارويي و... تشكيل شده است.
دود سيگار شامل دوبخش ذره‌اي و گازي است؛ بخش گازي 85 درصد دود سيگار را تشكيل مي‌دهد و اكسيژن، نيتروژن و منواكسيدكربن اجزاي اصلي آن هستند. منواكسيد كربن ميل تركيب زيادي با هموگلوبين خون دارد و در رقابت با اكسيژن براي تركيب با هموگلوبين پيروز مي‌شود، در نتيجه انتقال اكسيژن به بافت‌هاي بدن كاهش مي‌يابد. بدن در واكنش به كاهش اكسيژن بافتي، تعداد سلول‌هاي رساننده اكسيژن به بافت‌ها را افزايش مي‌دهد كه در نتيجه سبب افزايش غلظت خون خواهد شد. افزايش سطح تركيب منواكسيدكربن با هموگلوبين و كاهش اكسيژن‌رساني بافتي ناشي از آن سبب خستگي زودرس، كاهش قدرت عضلاني و عوارض پوستي و عصبي مي‌شود. مخاط مجاري تنفسي پوشيده شده از سلول‌هاي مژك‌داري است كه وظيفه آنها پاكسازي مجاري تنفسي از گرد و غبار و مواد آلاينده راه‌هاي تنفسي است. سموم موجود در دود سيگار سبب فلج شدن اين مژك‌ها و ايجاد اختلال در عمل پاكسازي ريه مي‌شود. نتيجه اين اختلال عملكرد، توليد خلط زياد در فرد است. به همين علت افراد سيگاري هميشه از خلط زياد در گلو شكايت دارند.
بخش ذره‌اي نيز 15 درصد دود سيگار را تشكيل مي‌دهد. اين ذرات به اندازه 5/0 ميكرون هستند و در هر ميلي‌مترمربع حدود 3 ميليارد ذره وجود دارد كه تا بخش‌هاي انتهايي ريه مي‌رسند. نيكوتين و قطران (Tar) مهمترين مواد تشكيل‌دهنده بخش ذره‌اي هستند. نيكوتين ماده اصلي و موثر دود سيگار است كه اعتيادآور و با عوارض قلبي عروقي و ايجاد اختلال در سيستم عصبي همراه است. به طور كلي وجود 40 نوع ماده سرطان‌زا در بخش ذره‌اي به اثبات رسيده است.
نيكوتين
همان طور كه گفته شد، بوميان قاره امريكا در دوران باستان استفاده از گياه تنباكو را كشف كردند. نخستين كاشفان اروپايي نيز استفاده از گياه تنباكو را از بوميان آموختند و در اواسط قرن هفدهم، مصرف تنباكو به طور گسترده در اروپا رواج پيدا كرد. نيكوتن ماده دارويي موجود در برگ‌هاي گياه تنباكو و محصول متابوليك اصلي گياه تنباكو است. نيكوتين به واسطه تحريك گيرنده‌هاي ويژه در نقاط مختلف بدن، آثار متعددي بر سيستم‌هاي مختلف داخلي بدن مي‌گذارد. اثر نيكوتين بر سيستم اعصاب محيطي در مراحل اوليه استعمال دخانيات، تحريك و در صورت مصرف مداوم سركوب اين سيستم است. مقادير كم نيكوتين مستقيما سلول‌هاي عصبي را تحريك و انتقال پيام‌هاي عصبي را تسهيل مي‌كنند؛ اما در مراحل بعد، نيكوتين سبب سركوب انتقال پيام‌هاي عصبي خواهد شد. همچنين نيكوتين سبب آزاد شدن موادي از بخش مركزي غده فوق‌كليه به نام كاتكولامين مي‌شود كه آزادسازي آنها، با افزايش ضربان قلب و فشار خون همراه است. علاوه بر اين نيكوتين سبب تحريك سيستم عصبي مركزي مي‌شود. اين ماده با اثر گذاشتن بر بصل‌النخاع موجب تحريك تنفس مي‌شود و اثر سركوبي متعاقب آن منجر به سركوب مركز تنفسي و در نهايت نارسايي تنفسي و مرگ مي‌شود. تاثير نيكوتين بر اعصاب موجود در دستگاه گوارش نيز سبب افزايش فعاليت حركتي روده مي‌شود. همچنين تحريك ترشحات بزاقي و برونشي از ديگر عوارضي است كه در نتيجه مصرف مواد دخاني حاوي نيكوتين در بدن ايجاد مي‌شود.
جذب، متابوليسم و دفع نيكوتين
نيكوتين به آساني توسط دستگاه تنفسي، غشاهاي دهاني و پوست جذب مي‌شود. جذب نيكوتين از معده محدود است مگر اين كه ميزان اسيد معده كاهش يافته باشد. جذب نيكوتين از طريق روده تاثير بيشتري بر عملكرد بخش‌هاي مختلف بدن دارد. نيكوتين موجود در تنباكوي جويدني به علت اين كه بسيار آهسته‌تر از نيكوتين استنشاقي جذب مي‌شود، مدت زمان تاثير بيشتري دارد. ميزان در دسترس بودن نيكوتين در افراد سيگاري بر اساس شدت پك‌ها و روش سيگار كشيدن متفاوت است و تقريبا 80 تا 90 درصد نيكوتين در كبد، كليه‌ها و ريه تغيير پيدا مي‌كند. سرعت متابوليسم نيكوتين در افراد سيگاري و غيرسيگاري يكسان است و معمولا نيمه عمر نيكوتين حدود 2 ساعت است. نيكوتين و فرآورده‌هاي ناشي از متابوليسم آن به سرعت توسط كليه‌ها جذب مي‌شوند، اما سرعت دفع آنها در ادرار به ميزان اسيد موجود در ادرار بستگي دارد. با قليايي شدن ادرار، ميزان دفع آن كاهش مي‌يابد. شروع علائم حاد و شديد مسموميت نيكوتين سريع و اغلب با عوارضي مانند افت فشارخون و نارسايي تنفسي همراه است.
هر 10 دقيقه يك قرباني
به گفته كارشناس كميته پيشگيري از مصرف دخانيات و معاونت پيشگيري سازمان بهزيستي كشور، هزينه مصرف دخانيات در ايران سالانه يك هزار ميليارد تومان است. دخانيات سالانه 2 تا 3 هزار ميليارد تومان سرمايه بهداشت كشور را غارت مي‌كند. در هر 10 دقيقه، يك نفر به علت مصرف دخانيات در كشور مي‌ميرد كه اين رقم در 10 سال آينده، به هر دو و نيم دقيقه يك قرباني مي‌رسد. با توجه به اين كه اغلب افراد در سنين 15 تا 25 سالگي كه سن نيروي كار است، اقدام به مصرف دخانيات مي‌كنند، بنابراين انتظار مي‌رود مصرف دخانيات در آينده آسيب‌رساني بيشتري داشته باشد. در تهران 10 تا 20 ميليون سيگاري وجود دارد كه اگر روزانه به طور متوسط 15 نخ سيگار بكشند، سالانه حدود 50 ميليارد نخ سيگار مصرف مي‌شود.
سيگار و هزار درد بي‌درمان!
استعمال دخانيات تاثير نامطلوبي بر سلامت عمومي دارد و در حقيقت مي‌توان آن را از مهمترين عوامل آسيب‌زا بر سلامت عمومي به شمار آورد. مرگ‌ومير ناشي از سيگار در ايران حدود 50 هزار مورد در سال برآورد شده است كه در مقايسه، بيشتر از ديگر عوامل اختصاصي مرگ‌ومير انسان‌هاست. با توجه به اين كه زيان‌هاي بهداشتي ناشي از سيگار به موازات گسترش مصرف آن بيشتر مي‌شود، بنابراين شيوع بيماري‌هاي ناشي از استعمال دخانيات در كشورهاي در حال توسعه بيشتر است؛ چرا كه شيوع مصرف سيگار در اين كشورها در حال افزايش است. سيگار كشيدن با مكانيسم‌هاي متعدد، سبب بيماري مي‌شود.
براساس تحقيقات انجام شده توسط سازمان بهداشت جهاني، در هر 6 ثانيه يك نفر در دنيا به علت استعمال دخانيات جان خود را از دست مي‌دهد.
اين تحقيقات نشان مي‌دهد چنانچه افراد در سنين نوجواني شروع به كشيدن سيگار كنند و همچنان به استعمال دخانيات ادامه دهند، 20 تا 25 سال زودتر از افرادي كه به هيچ وجه در زندگي سيگار نكشيده‌اند، خواهند مرد. سرطان ريه و بيماري‌هاي قلبي تنها پيامدهاي استعمال دخانيات نيستند، بلكه مجموعه‌اي از مسائل و مشكلات بهداشتي در ارتباط با مصرف مواد دخاني وجود دارد كه مي‌تواند با توجه به شرايط جسماني و مقاومت ايمني، در افراد سيگاري بروز پيدا كند.
با تضعيف سيستم ايمني افراد سيگاري در اثر مصرف مواد دخاني، بدن اين افراد مستعد ابتلا به بيماري‌هايي مي‌شود كه مي‌تواند از دست دادن موها، ايجاد زخم در دهان و جوش‌هاي پوستي روي صورت، سر و دست‌ها شود. اين افراد 40 درصد بيش از افراد ديگر در معرض ابتلا به آب مرواريد، كدر شدن عدسي چشم و ممانعت از عبور نور و در نهايت نابينايي هستند. علاوه بر اين استعمال دخانيات سبب از بين بردن پروتئين‌هاي انعطاف‌دهنده پوست و تحليل ويتامين A و محدود كردن جريان خون در عروق پوست مي‌شود. جالب است بدانيد افراد سيگاري 3 برابر بيش از افراد غيرسيگاري به عفونت گوش مياني مبتلا مي‌شوند.
منواكسيد كربن يكي از اصلي‌ترين گازهاي سمي در خروجي اگزوز اتومبيل‌ها و دود سيگار است كه ميل تركيبي آن با خون بسيار بيشتر از اكسيژن است. اين گاز سبب كاهش قدرت عمل اكسيژن در خون افراد سيگاري مي‌شود.
استخوان‌هاي اين افراد تراكم خودرا از دست داده و براحتي شكسته مي‌شوند. همچنين زمان التيام يافتن و جوش خوردن استخوان‌هايي كه دچار شكستگي مي‌شوند تا 80 درصد افزايش پيدا مي‌كند. بيماري‌هاي قلبي عروقي ناشي از استعمال دخانيات نيز بيش از 600 هزار نفر را در سال در كشورهاي توسعه يافته از بين مي‌برد. استعمال دخانيات سبب افزايش ضربان قلب، بالا رفتن فشارخون، افزايش خطر ابتلا به فشارخون بالا و گرفتگي عروق و در نهايت ايجاد حملات قلبي و سكته مي‌شود.
دود سيگار و افزايش خطر ابتلا به ديابت
به گفته محققان، سيگار كشيدن غيرفعال يا به عبارت ديگر قرار گرفتن در معرض دود سيگار ديگران، زمينه ابتلا به بيماري ديابت را افزايش مي‌دهد. كساني كه در معرض دود سيگار ديگران قرار مي‌گيرند، بتدريج دچار وضعيتي مي‌شوند كه نمي‌توانند قند خون خود را به اندازه طبيعي برسانند و اين وضع در ادامه موجب بروز ديابت مي‌شود.
بررسي‌هاي جديدي كه در اين زمينه انجام شده است، نشان مي‌دهد بيش از 4700 نفر در گروه سني 18 تا 30 سال كه براي مدت 15 سال تحت‌نظر بوده‌اند، 22 درصد افرادي كه خودشان سيگار مي‌كشيده‌اند در تنظيم قندخون دچار اختلال هستند و از ميان افرادي كه به طور مستمر در معرض دود سيگار ديگران بوده‌اند نيز 17 درصد به اين عارضه دچار شدند. اين در حالي است كه 12 درصد افرادي كه به صورت اتفاقي در مواجهه با دود سيگار بودند نيز در تنظيم قندخون با مشكل مواجه بودند.
تاثير منفي نيكوتين بر داروهاي شيمي درماني
براساس مطالعات انجام شده، داروهاي شيمي درماني تحت تاثير نيكوتن اثر خود را از دست مي‌دهند. انجمن تحقيقات سرطان امريكا اعلام كرده است نيكوتين، مانع از تاثيرگذاري برخي از داروهاي مورد استفاده در شيمي درماني بيماران مبتلا به سرطان ريه مي‌شود. حتي در برخي از بيماران مبتلا به سرطان ريه كه سيگار را كنار گذاشته‌اند، به علت استفاده از چسب‌‌هاي نيكوتيني براي ترك سيگار، تاثير داروهاي شيمي درماني كاهش مي‌يابد.
تاثير سيگار كشيدن مادر بر جنين
محققان سازمان بهداشت جهاني اعلام كرده‌اند بررسي گسترده موارد نقص جنيني و سيگار كشيدن مادران در كشورهاي مختلف نشان‌دهنده اين است كه سيگار كشيدن مادران باردار، خطر نقص جنين را افزايش مي‌دهد.
اين تحقيقات كه نظريه‌هاي پيشين را مورد تاييد قرار مي‌دهد، حاكي از آن است كه سيگار كشيدن مادر در هفته‌هاي ششم تا هشتم بارداري، سبب ايجاد نواقصي مانند لب‌شكري و شكاف كام در جنين خواهد شد.
همچنين مصرف سيگار توسط مادر مي‌تواند سبب بروز زايمان‌هاي زودرس، مرگ جنين حين تولد و بسياري ناهنجاري‌هاي تنفسي ديگر شود.
البته هر چه مصرف دخانيات بيشتر باشد، احتمال بروز اين مشكلات بيشتر است. بر اين اساس چون بيشترين احتمال ايجاد نواقص جنيني در اوايل بارداري است و مادر نيز معمولا در اين مدت از بارداري خود بي‌اطلاع است، توصيه پژوهشگران، توقف كامل مصرف دخانيات در آن دسته از زناني است كه قصد باردار شدن دارند.
تا دير نشده سيگار را ترك كنيد
ترك سيگار نياز به زمان دارد. در بهترين روش بايد ابتدا تصميم گرفت و از مضرات سيگار و فوايد ترك آن مطلع شد و از توصيه‌هاي بهداشتي، روان درماني و جايگزين نيكوتيني استفاده كرد. استفاده همزمان از روش‌هاي مختلف نتايج بهتري داشته است. مطالعات علمي ثابت كرده است فردي كه براي زمان طولاني سيگاري بوده و تصميم به ترك مي‌گيرد بايد از يك زمان مشخص سيگار كشيدن را متوقف كند.
از زماني كه شخص مصرف دخانيات را كنار مي‌گذارد، احساس سلامت بيشتري مي‌كند و بعد از مدتي، حدود يك سال خطر بيماري‌هايي مانند سكته قلبي كاهش مي‌يابد كه اين خطر نسبت به سيگاري‌هايي كه روزي يك بسته سيگار مي‌كشند، حدود نصف مي‌شود و بعد از 5 سال، اين خطر برابر با افراد غيرسيگاري مي‌شود. خطر سرطان ريه نيز در افرادي كه چندين سال پس از استعمال دخانيات سيگار را ترك كرده‌اند، كاهش مي‌يابد. اگرچه 10 سال پس از ترك سيگار، خطر ابتلا به سرطان ريه به 30 تا 50 درصد افراد سيگاري مي‌رسد، اما متاسفانه هميشه دو برابر افراد غيرسيگاري باقي مي‌ماند. در اين افراد، خطراتي كه سال‌هاي طولاني سلامت آنها را در معرض تهديد قرار داده بوده است به مراتب كاهش مي‌يابد.
با توجه به همه آنچه در اين تحقيق درباره خطرات سيگار و ديگر مواد دخاني خوانديد، آيا فكر نمي‌كنيد بهتر است در هفته بدون دخانيات با هزاران نفر از سراسر جهان همراه شويد و با افيون مرگ براي هميشه خداحافظي كنيد؟
40 ماده سرطان‌زا در سيگار كمين كرده‌اند
بررسي‌هاي انجام شده توسط محققان حاكي از آن است كه حدود 4 هزار نوع ماده شيميايي خطرناك در دود سيگار وجود دارد كه در ميان آنها 40 نوع ماده سرطان‌زا شناخته شده است.
بسياري از كارخانجات توليد سيگار، به توتون موجود در آن آمونياك اضافه مي‌كنند. آمونياك سرعت جذب نيكوتين در خون را تا 7 برابر افزايش مي‌دهد. در نتيجه 5 ثانيه پس از اولين پك به سيگار، نيكوتين آن به مغز مي‌رسد و با ترشح هورمون‌هايي، ضربان قلب، فشار خون و قند خون را افزايش مي‌دهد. اين عوامل سبب سرحال شدن فرد مي‌شود. اما عاملي كه سبب اعتياد افراد به سيگار مي‌شود، افزايش مقاومت بدن در برابر نيكوتين است. تاثيري كه اولين سيگار در بدن فرد مي‌گذارد، ديگر با يك سيگار ايجاد نمي‌شود بلكه او بايد براي تجربه همان احساس، تعداد بيشتري سيگار بكشد و مقدار بيشتري نيكوتين وارد بدن خود كند. به اين ترتيب رفتار جديدي در ضمير ناخودآگاه فرد شكل مي‌گيرد.
منبع
عشق ...