زیتون و خواص آن از دیدگاه حکیم مومن
زيتون
برّي و بستاني میباشد و بستاني را درخت بزرگتر و برگش آبدارتر و سبزتر از برّي و بعد از چهار سال بار مي دهد و تا هزار سال ميباشد.
رسيدة او گرم به اعتدال و با قبض و نارس او سرد و بغايت خشك و سياه او گرم و خشك و سريع الأستحاله به سودا و صفرا و مرخّي معده و مغثّي و بهترين او سبز رسيده است كه در آب نمك پرورده باشند و با طعام خورده شود نه قبل و بعد آن و در اين وقت مقوّي معده و دابغ او و مشهّي و حابس طبع و مبهّي و مورث بي خوابي و لاغري و مصلحش مغز گردكان و بادام و سركه و روغنهاست.
و گويند مضرّ شش و مداومت او محرّق اخلاط و مصلحش شيرينيها است و ضماد او جهت رفع سبوسة سر و ضماد نارس او جهت سوختگي آتش و طلاي دانة او با پيه و آردگندم جهت برص ناخن و بخور سياه رسيدة او با دانة او جهت ربو و امراض شش نافع و برگش در دوم گرم و خشك و ضمادش جهت جمره و نمله و منع زياده شدن او و شري و نار فارسي و غرب چشم و اورام حارّه و التيام پوست سر كه منقلع شده باشد و با عسل جهت داخس و با آرد جو بر ماتحت ناف طلا كردن جهت اسهال و خایيدن او جهت قلاع و ضماد پختة او با آبغوره به حدّي كه به قوام عسل رسد جهت دندان كرم خورده و ريزانيدن او و مطبوخ او در شراب جهت نقرس و مفاصل و به دستور مضمضة آب طبيخ آن جهت دندان كرم خورده نافع ميباشد و حقنة او جهت قروح باطني و مقعد و رحم و عصارة او در افعال مذكوره مثل برگ او است و حمول او جهت قطع سيلان رحم و نزف او و ضماد او جهت برآمدگي حدقه و قطع ريختن مواد به چشم و تأكّل پلك نافع و اگر بيخ درخت زيتون را با قدري برگ او جوشانیده مضمضه نمايند جهت تسكين درد سر و نطولش جهت زكام و تحليل رطوبات و بخار او جهت اخراج رطوبات دماغ از بيني بغايت مؤثّر و تعليق بيخ او بالخاصيه جهت سمّ عقرب آزموده است.
و چون شاخههاي باريك و برگ او را در كوزه كرده و در كورة كوزه گري احراق نمايند سپس از كوره بيرون آورده و شراب بر او پاشيده و بار ديگر احراق كمي كنند، در همة افعال قويتر از توتيا است و ضماد خاكستر برّي او با سركه جهت عرق النّساء بر بالاي عروق از جانب وحشي بقدر چهار انگشت جهت قرحه نمودن موضع و رفع علّت از مجرّبات بيان نموده اند و مؤلّف تذكره ضماد مدقوق برگ و شاخ اقسام زيتون را در اين امر مجرّب دانسته است و ضماد خاكستر او با عسل و آب ثمر او جهت داءالثّعلب و داءالحيّه و سعفه و جوششها نافع و رطوبت شاخ تازة او كه از سوختة او به هم رسيده باشد، جهت جرب و سبوسة سر و قروح آن نافع و نطول طبيخ همة اجزاي او جهت صداع و شقيقه و دوار و پاشيدن آن در خانهها جهت گريزانيدن هوام و نگاهداشتن عصاي چوب او جهت قبول عامّه و قضاي حوائج و بركت مؤثّر است و مضمضة آب نمك كه زيتون در او خيسانيده
باشند جهت استحكام لثّه مفيد و صمغ او در صورت شبيه به سقمونيا و مايل به سرخي است.
در اوّل گرم و در دوم خشك و در تقويت ذهن قويتر از كندر و دافع سعال مزمن و خراج بلغمي و جهت رفع رطوبت جراحات و با مرهمها جهت رويانيدن گوشت مؤثّر و صمغ برّي او قويتر و مدرّ بول و حمول او جهت رفع احتباس حيض و ضمادش با سركه جهت جرب متقرّح و سنون او جهت تسكين درد دندان كرم زده مفيد است و چون زيتون را در آبي كه آهك طبخ داده باشند بخيسانند، در روز تلخي او برطرف ميشود و بخور دانة زيتون قاطع سعال و ربو است.