خواص شاهتره از دیدگاه حکیم مومن

◄ شاهترج

معرب از شاه تره و دو نوع مي­باشد: يكي را برگ بسيار كوچك و شبيه به گشنيز و گلش بنفش و يكي را برگ عريضتر و گلش سفيد و هر دو قسم را طعم تلخ و با اندك تندي و قبض و برگ او بهتر از ساير اجزاء است و مركّب القوي و در حرارت معتدل است. در دوم خشك و گويند در دوم گرم است و شيخ الرّیيس در اوّل سرد دانسته است.

 مفتّح سدّة‌ جگر و مقوّي معده و مدرّ بول و مرار و مسهل اخلاط ثلاثه خصوصاً سودا و مرّة‌ محترقه و صاف كنندة‌ خون و باعث اشتها و خشك او در تقويت معده قويتر و جهت امراض سوداوي و بلغم شور و تبهاي كهنه نافع است و با سركه جهت قي صفراوي و غثيان بلغمي و آب تازة او با تمر هندي جهت تنقية معده و امعاء و رفع قوبا و يرقان و جرب و حكّه و اكتحال عصارة او جهت تقويت باصره و با صمغ جهت منع رویيدن شعر منقلب كه كنده باشند و مضمضة او جهت حرارت كام و زبان و تقويت لثه و ضماد خشك او با حنا كه در حمّام استعمال نمايند جهت جرب و حکه مجرب و شستن سر با آب منقوع او جهت رفع قمل و خفقان که رشک و ابریه باشد نافع و ابن ماسویه ضماد تازه او را جهت گزيدن زنبور بسيار مؤثّر دانسته­ است و تخمش معتدل­الحرارت و در افعال محمّد بن احمد و جالينوس قويتر از ساير اجزاء دانسته­اند و گويند مضرّ شش است و مصلحش كاسني و قدر شربت از جرم او سه درهم تا پنج درهم و از آب او از سي مثقال تا شصت مثقال و در مطبوخ تا ده درهم و بدلش نصف وزن او سنا و دو ثلث هليلة‌ زرد است.

و در بعضي بلاد قسمي از گياه شبيه به شاهتره است و از آن تيره رنگ تر و باريكتر و شبيه به افسنتين و گل او مايل به سياهي و بي مزه و با اندك بدبویي و قاتل گاو است و او شاهترج است و غير مستعمل مي باشد.

منبع: کتاب تحفه حکیم مومن