جدول تقریبی اوزان (اقتباس از قرابادین کبیر )

باقلا =نیم درهم

بندقه =فندق =یک درهم

حبه =یک دوازدهم درهم =یک سوم مثقال = چهارده ارزه =2 شعیره (جو)

حمصه (نخود) =چهار جو( شعیره ) یک ربع جو

دانق =دانگ = یک حبه از مثقال و دو قیراط از درهم

درخمی = یک درهم =حدود یک مثقال یا یک یک درهم (بر حسب مولفین مختلفه )

درهم = 48 حبه = 60 شعیره

رطل =12 اوقیه = 90 مثقال =130 درهم

صاع = چهار من

طسوج = 1 حبه از درهم و از مثقال دو و نیم حبه ویک پنجم حبه

قنطار = شش من حدود 120 رطل

قیراط = 3 یا 4 حبه

کف = قبضه = شش مثقال

کیل = 36 من

مثقال = هفت چهارم درهم (یک و سه چهارم )

ملعقه از مجنونها 4 مثقال و از ادویه خشک 2 مثقال

من = 180 مثقال = 260 درهم = من ایرانی (تبریزی) = 600 مثقال و من شاه دو برابر آن است. 

معادل تقریبی بعضی از اوزان رایج در طب سنتی

یک مثقال =5 گرم

اوقیه =5/37 گرم

یک درهم = هفت دهم مثقال =5/3 گرم

یک رطل =450 گرم

یک حبه =3/9 گرم

گلها (2) -گل نرگس (نرجس)

خاصيت:

بيخ نرگس جذب كننده اي است كه از ژرفا برمي كشد . خشكاننده و زداينده و شستشو دهنده است . روغن

نرگس تاثير روغن يا سمين دارد و از آن ناتوان تر است . بيخ نرگس و بويژه اگر با آرد شَلمك و با عسل باشد پيكان و خارها را بيرون كشد . نرگس و بويژه بيخش كه همراه سركه باشد لكه هاي سياه و بهك را مي زدايد . بيخ نرگس داروي داءالثعلب است.

ورم و جوش:

از بيخ نرگس و عسل و گاودانه معجو ن درست كنند دمل هاي ناپديدار نارس و سخت را مي تركاند . ضماد

بيخ نرگس ورم عصب را فرو نشاند.

زخم و قَرحه:

زخم ها را مي خشكاند و محكم بهم مي چسباند و حتي وتر گسسته را بهم جوش مي دهد . گردش مخلوط

با عسل ازسوختگي ها و زخم عصب و قَرحه هاي داخلي مفيد است . ساييده نرگس همراه گاودانه و عسل چرك و پليدي را از زخم پاك مي كند.

مفاصل:

 روغن نرگس به عصب سو د رسان است . ضماد بيخ نرگس ورم عصب و گره عصب و درد مفاصل را دوا ست.

سر:

 نرگس و بويژه روغنش بندآمدن هاي مغزي، سردرد تر سودايي را درمان است و سرهاي گرم رابدرآرد.

اندام هاي تنفسي:

روغن نرگس را بر سينه مالند ورم سخت و سرد حجاب را از بين ببرد.

اندام هاي غذا:

 بيخش و آب پز بيخش راهركس بخورد استفراغ مي كند.

اندام هاي دفعي:

در درمان درد زِهدان و مثانه، مفيد است . چهار دِرهم نرگس را با آب عسل بنوشند جنين را زنده يا مرده

بيرون آرد. روغن نرگس دهانه بهم آمده زِهدان را باز مي كند و در درمان درد زِهدان سودمند است.

 منبع قانون - کتاب دوم

خواص شاهتره از دیدگاه حکیم مومن

◄ شاهترج

معرب از شاه تره و دو نوع مي­باشد: يكي را برگ بسيار كوچك و شبيه به گشنيز و گلش بنفش و يكي را برگ عريضتر و گلش سفيد و هر دو قسم را طعم تلخ و با اندك تندي و قبض و برگ او بهتر از ساير اجزاء است و مركّب القوي و در حرارت معتدل است. در دوم خشك و گويند در دوم گرم است و شيخ الرّیيس در اوّل سرد دانسته است.

 مفتّح سدّة‌ جگر و مقوّي معده و مدرّ بول و مرار و مسهل اخلاط ثلاثه خصوصاً سودا و مرّة‌ محترقه و صاف كنندة‌ خون و باعث اشتها و خشك او در تقويت معده قويتر و جهت امراض سوداوي و بلغم شور و تبهاي كهنه نافع است و با سركه جهت قي صفراوي و غثيان بلغمي و آب تازة او با تمر هندي جهت تنقية معده و امعاء و رفع قوبا و يرقان و جرب و حكّه و اكتحال عصارة او جهت تقويت باصره و با صمغ جهت منع رویيدن شعر منقلب كه كنده باشند و مضمضة او جهت حرارت كام و زبان و تقويت لثه و ضماد خشك او با حنا كه در حمّام استعمال نمايند جهت جرب و حکه مجرب و شستن سر با آب منقوع او جهت رفع قمل و خفقان که رشک و ابریه باشد نافع و ابن ماسویه ضماد تازه او را جهت گزيدن زنبور بسيار مؤثّر دانسته­ است و تخمش معتدل­الحرارت و در افعال محمّد بن احمد و جالينوس قويتر از ساير اجزاء دانسته­اند و گويند مضرّ شش است و مصلحش كاسني و قدر شربت از جرم او سه درهم تا پنج درهم و از آب او از سي مثقال تا شصت مثقال و در مطبوخ تا ده درهم و بدلش نصف وزن او سنا و دو ثلث هليلة‌ زرد است.

و در بعضي بلاد قسمي از گياه شبيه به شاهتره است و از آن تيره رنگ تر و باريكتر و شبيه به افسنتين و گل او مايل به سياهي و بي مزه و با اندك بدبویي و قاتل گاو است و او شاهترج است و غير مستعمل مي باشد.

منبع: کتاب تحفه حکیم مومن